ارزیابی اثرات زیست محیطی EIA چیست

ارزیابی اثرات زیست محیطی یا اصطلاح خارجی اون یعنی Environmental Impact Assessment به اختصار EIA موضوع این پست از سایت کیفیت گستران آریا است.

مقدمه

در حال حاضر به منظور دستیابی به توسعه پایدار در کشور و به منظور پیشگیری از آلودگی و تخریب محیط زیست کلیه فعالیتهای عمرانی وتوسعه ای در کشور با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی صور ت می گیرد . برهمین اساس پیش از اجرای بسیاری از پروژه های عمرانی و توسعه ای پیامدها و اثرات اینگونه طرح ها بر محیط زیست منطقه شناسایی و پیش بینی گردیده و اقدامات لازم به منظور کنترل و کاهش آن ها بکار بسته می شود و این کار عموماً از طریق انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های توسعه بر اساس قوانین موجود در انجام می شود.

تعریف ارزیابی اثرات زیست محیطی

فعالیتی است که به منظور شناسائی و پیش بینی اثرات یک پروژه بر روی محیط زیست به انجام می رسد ، ارزیابی اثرات زیست محیطی یک ارزیابی سیستماتیک از شاخصهای زیست محیطی است که عملکردهای آنها می تواند بر محیط زیست تأثیر داشته باشد و شامل پیامدهای اقتصادی– اجتماعی هم می شود.

مفهوم گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی

جریان انجام یک فرآیند رسمی است که نتایج و پیامدهای احتمالی اجرای یک طرح یا پروژه پیشنهادی را بر محیط زیست به منظور پیش بینی اثرات سوء و نحوه پیشگیری ، کاهش و یا کنترل آن بررسی می نماید.

تاریخچه EIA در سطح جهانی

تاریخچه ارزیابی و اهمیت قانونی آن به اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی باز می گردد. در این سالها, دولت ایالت متحده آمریکا, ارزیابی را به عنوان مجوز اجرای پروژه های عمرانی پذیرفت و سازمانها و موسسات موظف گردیدند که قبل از اجرای هر پروژه اثرات زیست محیطی آن را مورد بـــررسی قــرار دهند. بر این اساس چنانچه پروژه ای دارای احتمال پدید آوردن اثرات سوء بر محیط زیست باشد ناگزیر به تهیه گزارش اثرات زیست محیطی می باشد. پس از تصویب این قانون در آمریکا و متعاقب کنفرانس استکهلم در سال ۱۹۷۲, کشورهای مختلف جهان بنا به قوانین و ارزش های اجتماعی خویش قوانین مشابهی را مورد تصویب قرار دادند که به تدریج در طی زمان تکمیل و گسترده تر گردید.

در اواخر سال ۱۹۷۰٫ مطالعات تحقیقاتی اولیه در زمینه ارزیابی در هلند انجام گرفت که به دنبال آن طرحهای پیشنهادی جهت معرفی یک سیستم ارزیابی رسمی ، ارائه گردید. در سال ۱۹۷۹ طرحهایی به پارلمان هلند ارائه شد و در سال ۱۹۸۶ قانون ارزیابی اثرات زیست محیطی تصویب و به صورت مستقلی از جامعه اقتصادی اروپا اعلام گردید.

تاریخچه EIA در ایران

در کشور ما ارزیابی اثرات زیست محیطی در عین حال که موضوع و مفهوم جدیدی است ولی به لحاظ سابقه تاریخی میتوان نشانه ها و احکامی را با عناوین دیگر و به شکل سادهتر در قوانین و مقررات زیستمحیطی قبلی ایران جستجو نمود.

در قوانین، مقررات و ضوابط سابق کشور، اصطلاح متداول و شناخته شدهای تحت عنوان ارزیابی زیست محیطی یا ارزیابی اثرات زیست محیطی (Environmental Impact Assessment (EIA وجود نداشت و حتی انجام مراحل ارزیابی نیز در شکل و مفهوم حاضر در مقررات قانونی گذشته پیش بینی نگردیده بود. برای نخستین بار در سال ۱۳۵۴ در آیین نامه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۵۴/۴/۲۹ کمیسیونهای مجلسین وقت، صدور پروانه تأسیس هر نوع کارخانه و کارگاه جدید و توسعه و تغییر کارخانجات و کارگاههای موجود موکول به رعایت مقررات و ضوابط حفاظت و بهسازی محیط زیست شده بود.

البته در این زمینه عملاً و فقط یک مبحث از ارزیابی زیست محیطی یعنی استقرار (که از مباحث اساسی و عمده آن نیز میباشد) ملاک عمل قرار گرفته و رعایت میشد و دامنه آن، بررسی و رعایت مقررات و ضوابط زیست محیطی یا ارزیابی موضوع صرفاً از جهت تعیین محل استقرار کارخانجات و کارگاهها و یا نهایتاً توسعه و تغییر محل کارخانجات بود، به نحوی که احداث صنایع در محل کمترین پیآمد های زیست محیطی را داشته باشد. با بررسی ماده ۱۷ آیین نامه مذکور مشخص می شود که بجز کارخانجات و کارگاه ها هیچ یک از طرحها و پروژههای دیگر مشمول ضوابط استقرار نبوده و اصولاً ارزیابی اثرات زیست محیطی انجام نمیگرفت.

مع هذا با وجود خلاء قانونی که تا سال ۱۳۷۳ در این مورد وجود داشت، سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس ماده ۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و وظایفی که از جهت انجام مطالعات و بررسیهای زیست محیطی پیش بینی شده بود، در سال ۱۳۵۴ در ساختار تشکیلاتی خود یک بخش ویژه به نام بررسی اثرات توسعه پیش بینی و ایجاد نمود. وظیفه این دفتر بر اساس شرح وظایف مصوب، بررسی اثرات فعالیتهای مختلف در محیط زیست بود.

در سال ۱۳۵۸ با کوچک شدن ساختار تشکیلاتی سازمان حفاظت محیط زیست دفتر بررسی اثرات توسعه نیز منحل شد. مجدداً در سالهای اخیر، واحد مذکور با عنوان دفتر ارزیابی زیستمحیطی در حوزه معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ایجاد گردید و اجرای مقررات نظارتی مربوط به ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژههای توسعه را بر عهده دارد .

فهرست پروژه های مشمول ارزیابی اثرات زیست محیطی در ایران

۱-کارخانجات پتروشیمی در هر مقیاس

۲-پالایشگاهها در هر مقیاس

۳-نیروگاهها با ظرفیت تولیدی بیش از یکصد مگاوات

۴-صنایع فولاد در دو بخش ذیل:

واحدهای تهیه کننده خوراک ذوب و ذوب با ظرفیت تولیدی بیش از سیصد هزارتن در سال

۵-سد ها و سازه های آبی دیگر در سه بخش زیر:

۱٫  سدها با ارتفاع بیش از ۱۵ متر و یا دارای ساختارهای جنبی بیش از چهل هکتار و یا مساحت دریاچه بیش از چهارصد هکتار
تبصره :۱ سدهای باطله( نگهداشت مواد آلوده )در هر اندازه شامل ارزیابی می باشد.

۲٫ دریاچه های انسان ساخت در مساحت بیش از چهارصدهکتار
تبصره :۲ اندازه دریاچه های پرورش آبزیان در مقیاس کوچکتر از چهارصد هکتار با هماهنگی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست تعیین می شود

۳٫ طرح ها و پروژه های آبیاری و زهکشی در وسعت بیش از ۵۰۰۰ هکتار

۶-شهرکهای صنعتی( با هر عنوان )در وسعت بیش از یکصد هکتار

۷-فرودگاهها با طول باند بیش از ۲ هزار متر

۸-واحدهای کشت و صنعت در وسعت بیش از ۵ هزار هکتار

۹-کشتارگاههای بزرگ صنعتی

۱۰-مراکز دفن زباله برای شهرهای با جمعیت بیش از ۲۰۰ هزار نفر و شهرهای جدید

۱۱-مراکز بازیافت صنعتی زباله( کارخانه کمپوست)

۱۲-طرح های خطوط نفت و گاز

۱۳-طرح های سکوهای نفتی

۱۴-طرح های ذخیره گاههای نفتی

۱۵-طرح های بزرگ جنگلداری

۱۶-طرح ها و پروژه های بزرگ راه کشور

۱۷-طرح ها و پروژه های بزرگ راه آهن کشور

۱۸-طرح ها و پروژه های گردشگری

۱۹-طرح ها و پروژه های بزرگ توسعه ای و ملی در سواحل کشور در محدوده ای به عرض یک کیلومتر بعد از اراضی ساحلی تا حداکثر سه کیلومتر از ساحل

۱-۱۹-کارگاهها و مجتمع های صنعتی و خدمات مربوطه بیش از ۵ هزار مترمربع

۲-۱۹-نمایشگاههای دائمی صنعتی و خدماتی بیش از ۱۰ هزار مترمربع

۳-۱۹-انبارهای مواد شیمیایی و کالاهای خطرناک بیش از ۵ هزار متر مربع

۴-۱۹-کارگاههای فعالیتهای عمرانی و راهسازی بیش از ۱۰ هزار مترمربع

۵-۱۹-ذخیره گاههای مواد سوختی بیش از یک میلیون لیتر

۶-۱۹-پایانه های بار و مسافر بیش از ۲ هزار متر مربع

۷-۱۹-واحدهای پرورش طیور، دام و سایر حیوانات اهلی و وحشی بیش از ۵ هکتار

۸-۱۹-واحدهای پرورش ماهی و سایر آبزیان بیش از ۱۰ هزار متربع

۹-۱۹-طرح های سازه های دریایی ، بنادر صیادی، پایانه های نفت و گاز و عملیات لایروبی در هر مقیاس

۱۰-۱۹-طرح های تاسیسات آبی و بهداشتی

۱۱-۱۹-شبکه جمع آوری و واحدهای تصفیه و دفع فاضلاب در مقیاس شهری

۱۲-۱۹-خانه بزرگ آب در مقیاس شهری( بیش از ۵ هزار مترمکعب در شبانه روز)

۱۳-۱۹-طرح های دفع و دفن پسماند در مقیاس شهری

۱۴-۱۹-مراکز نظامی و آموزشی بیش از ۵ هزار متر مربع

۱۵-۱۹-شهرکهای توریستی بیش از ۱۰ هزار متربع

۱۷-۱۹-شهرکهای سینمایی بیش از ۵ هزار مترمربع

۱۸-۱۹-پارکها و اردوگاههای تفریحی، آموزشی، و پژوهشی و ورزشی بیش از ۱۰ هزار متربع

۲۰-سنگ مس با حداقل ظرفیت استخراجی یک میلیون تن در سال

۲۱-سنگ آهن با حداقل ظرفیت استخراجی ششصد هزار تن در سال

۲۲-سنگ طلا با هر ظرفیت

۲۳-سرب و روی با حداقل ظرفیت استخراجی یکصد هزار تن در سال

۲۴-سایر فلزات با حداقل ظرفیت استخراجی یکصد هزار تن در سال

۲۵-زغال سنگ با حداقل ظرفیت استخراجی ۸۰ هزار تن در سال

۲۶-نمک آبی با سطح بیش از چهار صد هکتار

۲۷-کارخانجات سیمان

۲۸-کارخانجات تولید قند و شکر

۲۹-کارخانجات تولید گچ و آهک صنعتی

۳۰-واحدهای تولید مواد اولیه بهداشتی، آرایشی و داروسازی

۳۱-کارخانجات بزرگ تولید قطعات خودرو دارای هر سه واحد ذوب، ریخته گری و آبکاری

۳۲-واحدهای تصفیه دوم روغن موتور

۳۳-طرح های احداث و بهره برداری از میادین ن فت و گاز جدید با بیش از ۱۰ حلقه چاه و همچنین طرح های توسعه میادین نفت و گاز موجود در صورتی که بعد از توسعه تعداد چاهها به بیش از ۱۰ حلقه برسد.

فواید ارزیابی اثرات زیست محیطی

ارزیابی را می توان به عنوان مکانیسمی که با ارائه راههای استفاده صحیح و منطقی از منابع انسانی و طبیعی سبب کاهش هزینه ها شده و در برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت اثرات قابل توجهی دارد محسوب نمود. علاوه بر آنکه تصمیم گیرندگان و سیاستگزاران قادر به تشخیص و تعیین اثرات احتمالی یک پروژه می گردند. آگاهی و دانش عمومی جامعه نیز از این طریق افزایش می یابد. ارزیابی به دلیل ایجاد تسریع در برنامه ریزی ها موجب حفاظت هر چه بیشتر منابع گردیده ، از بروز اثرات جبران ناپذیر بر محیط زیست و منابع طبیعی جلوگیری می نماید.عمده ترین فواید ارزیابی را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:

• رفع نارضایتی جامعه
• از بین بردن ناسازگاری بین افراد جامعه و ارگانهای دولتی
• افزایش کیفیت محیط زیست
• اعتبار بخشیدن به دولت در سطوح بین المللی
• ایجاد برنامه ریزی مناسب
• افزایش آگاهی و دانش زیـست مـحیطی در سطوح مختلف جامعه, مسئولین و تصمیم گیرندگان افزایش قدرت اجرایی به قوانین و مقررات